MADDE BAĞIMLILIĞI

Uyuşturucu bağımlılığı, temelde biyopsikososyal bir problem olarak tanımlanır. Fiziksel bağımlılık, maddenin varlığına karşı duyulan fizyolojik bir istektir. Psikolojik bağımlılık ise kişinin duygusal veya kişilik yapısı gereği, gereksinimlerini giderme amacıyla o maddeye düşkünlüğüdür.

Madde bağımlılığı Dünya Sağlık Örgütünün, 11. revizyonunu yayımladığı Uluslararası Hastalık Sınıflandırması El Kitabı’nda (ICD-11) madde kullanımına bağlı bozukluklar adı altında sınıflandırılmaktadır. Vücuda girdiğinde davranışsal, ruhsal ve beden üzerinde değişikliklere neden olan, bağımlılık yapabilen kimyasal maddelere bağımlılık yapıcı maddeler denir. Bu maddeler tıp kaynaklarında psikoaktif madde olarak geçmektedir.

Uyuşturucu  Bağımlılığından Koruyucu Etkenler

• Destekleyici, tutarlı ve güçlü aile ilişkileri

• Toplumsal ve ahlaki değerlere bağlılık

• Sosyal çevreyle kurulmuş sağlam bağlar

• Okul, iş ve sosyal çevrede başarı

• Kişinin kendini ifade edebileceği sosyal/kültürel/sanatsal/sportif faaliyetler

• Uyuşturucunun zararları konusunda bilgilendirici faaliyetlere erişim

• Yüksek benlik saygısı

• Yaşanabilecek psikolojik veya fizyolojik sorunlarla baş etme becerisi

• Gelecekle ilgili yaşam hedeflerinin belirlenmesi

• Uygun rol modellerin benimsenmesi

• Ailenin bağımlılık öyküsünün olmaması

• Madde kullanılmayan bir sosyal çevre içinde bulunulması

Yoksunluk Nedir?

DSM-5 Tanı Ölçütleri Başvuru El Kitabı’na göre madde yoksunluğu şu şekilde tanımlanmaktadır:

A. Aşırı ölçüde ve uzun süreli (genellikle, en az birkaç ay süresince, her gün ya da neredeyse her gün kullanım) madde kullanımının bırakılması.

B. A tanı ölçütünde tanımlanan madde kullanımının bırakılmasının ardından, yaklaşık bir hafta geçtikten sonra, aşağıdaki üç (ya da daha çok) belirti ya da bulgunun gelişmesi:

1. Kolay kızma, öfke ya da saldırganlık
2. Sinirlilik ya da bunaltı
3. Uyku sorunu (Örneğin; uykusuzluk, rahatsız edici düşler)
4. Yeme isteğinde azalma ya da kilo verme
5. Huzursuzluk
6. Çökmek

Uzun süre yoğun biçimde kullanılan bir maddenin kan ve doku düzeyinde düşerken ortaya çıkan fizyolojik ve bilişsel belirtilerine yoksunluk denir. Yoksunluk belirtilerinin çıkmasının ardından kişi bu belirtileri hafifletmek ya da bunlardan kaçınmak için maddeyi kullanma ihtiyacı duymaktadır. Yoksunluk, kullanılan maddeye ve fiziksel duruma göre değişkenlik göstermekle birlikte hekim desteği ile atlatılabilecek bir süreçtir.

Madde Bağımlılığının Yol Açtığı Sağlık Sorunları Nelerdir?

Madde ile ilişkili bozukluklar, madde kullanım bozuklukları ve maddenin yol açtığı bozukluklar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Maddenin yol açtığı durumlar arasında; esriklik (entoksikasyon), yoksunluk ve maddenin/ilacın yol açtığı ruhsal bozukluklar (psikozla giden bozukluklar, iki uçlu ve ilişkili bozukluklar, depresyon bozuklukları, kaygı bozuklukları, takıntı-zorlantı bozuklukları ve ilişkili bozukluklar, uyku bozuklukları, cinsel işlev bozuklukları, deliryum ve nörobilişsel bozukluklar) yer almaktadır.

Madde kullanım bozukluğu olan kişilerin düşünce ve davranışlarında çeşitli problemler meydana gelebilmektedir. Beynin yapısındaki ve işlevlerindeki değişiklikler, insanlarda yoğun istek duygusuna, kişilik değişikliklerine, alışılmadık hareketlere ve diğer davranışlara neden olmaktadır. Beyin görüntüleme çalışmaları, madde kullanımından dolayı beynin yargılama, karar verme, öğrenme, hafıza ve davranışsal kontrol ile ilgili alanlarında değişiklik yaşandığını göstermektedir. Ayrıca bağımlı kadınların bebeklerinde yenidoğan yoksunluk sendromu görülebilmektedir.

Madde kullanım bozukluğu olan kişilerde genellikle akciğer veya kalp hastalığına, felce, kansere veya zihinsel sağlık ile ilgili çeşitli problemlere de rastlanmaktadır. Bu kişilerde ayrıca HIV, Hepatit C gibi bulaşıcı hastalıkların ve erken ölümlerin görülmesi muhtemeldir.

Madde kullanım sıklığı, bir defada alınan madde miktarı, madde kullanımına ya da kullanıldığı bağlama bağlı olarak ortaya çıkan riskli davranışlar, maddenin bedene alınma biçimi veya tüm bunların bileşimi madde kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan fiziksel ve ruhsal sağlık sorunlarını artırmaktadır.

FAYDALI LİNKLER:

Yeşilay: Madde Bağımlılığı Nedir? à https://www.yesilay.org.tr/tr/bagimlilik/madde-bagimliligi

Bağımlılıkla Mücadele Yüksek Kurulu à  https://bmyk.gov.tr/TR-67180/uyusturucu-bagimliligi.html

Amerikan Psikoloji Derneği: Madde kullanımı, Kötüye Kullanımı ve Bağımlılığı à https://www.apa.org/topics/substance-use-abuse-addiction

KAYNAKÇA

Yeşilay (2024). Madde Bağımlılığı Nedir?. Bağlantı adresi (Erişilme tarihi: 21.11.24): https://www.yesilay.org.tr/tr/bagimlilik/madde-bagimliligi

Bağımlılıkla Mücadele Yüksek Kurulu (2024).  Uyuşturucu Bağımlılığı nedir?. Bağlantı adresi (Erişilme tarihi: 21.11.24):  https://bmyk.gov.tr/TR-67180/uyusturucu-bagimliligi.html